الأمالی شیخ طوسی (کتاب)

مؤلف

شیخ ابوجعفر طوسی (385-460 ق)، معروف به (شیخ الطائفه) از فقیهان، محدثان و عالمان بزرگ شیعی در قرن چهارم هجری است. او در طوس به دنیا آمد و در سال 408ق به بغداد مهاجرت کرد. در آن زمان، شیخ مفید( 338-413ق) رهبری فکری شیعه امامی‌مذهب را بر عهده داشت. وجود فضای فرهنگی اصیل و درعین‌حال، نوآوری‌های بسیار در بغداد، موجب جلب توجّه شیخ طوسی به بغداد و مهاجرت وی به آن شهر شد. از اساتید برجسته وی، شیخ مفید، حسین بن عبیداللَّه غضایری و سید مرتضی علم‌الهدی بوده اند. وی صاحب دو کتاب ارزشمند "تهذیب" و "استبصار" از کتب اربعه جوامع حدیثی شیعه می‌ باشد. عظمت او در فقه به حدی بود که تا مدت طولانی فقهای شیعه را تحت تاثیر آراء خود قرار داد، و فقه شیعه از حالات پویایی خود خارج شد.

معرفی اجمالی کتاب

این کتاب شامل روایاتی است که شیخ الطائفه در نجف اشرف طی جلسات منظمی برای شاگردان خود املا می کرده است. این واقعه بعد از آن است که در سال 448 ق حوزه نجف را تأسیس نمود و شروع به تربیت شاگردان در آن حوزه علمیه مقدس کرد.

اولین مجلس کتاب، در سال 455 ق و آخرین آن، در سال 458 ق برگزار شده و از مجلس نوزدهم تا پایان کتاب، روزهای جمعه بوده که تاریخ دقیق آن ها در ابتدای هر مجلس ذکر شده است. شیخ طوسی با دقت تمام سلسله سند روایات را ذکر کرده و کمتر روایت مرسل یا مقطوع در آن ها دیده می شود. لذا می توان گفت که امالی شیخ طوسی مجموعه روایاتی است که شیخ از بین هزاران روایت، که در اختیار داشته، انتخاب نموده است.

کتاب امالی از حیث تنوع موضوعات بسیار جالب است؛ چرا که موضوعات آن از اصول دین و معرفت الله و فضایل معصومان و سیره نبوی تا ادعیه مأثوره و وقایع تاریخی و سیاسی مانند هجرت به حبشه و مقتل امام حسین علیه السلام و قیام مختار را در بردارد. در کنار این روایات، روایات اخلاقی در موضوعات گوناگون، و روایات آداب خوردن و آشامیدن و آداب مسجد نیز به چشم می خورد. فرزند شیخ طوسی، ابوعلی طوسی، کتاب امالی را روایت کرده است.

تعداد روایات این کتاب 1537 روایت است که در 46 مجلس تنظیم شده است. در چاپ حاضر، هر روایت شماره مسلسل و روایات هر مجلس نیز شماره ردیف دارند.

منابع نقل‌

از جمله اساتيد شيخ طوسى در اين كتاب مى‌توان به: 1- شيخ مفيد در مجلس‌هاى 1 تا 9 و 45 2- ابومفضل شيبانى در مجلس‌هاى 16 تا 32، كه مجلس‌هايى كوتاه و مختصر است 3- ابن صلت اهوازى در مجلس‌هاى 4 و 12 و 41 تا 44 4- ابن غضائرى در مجلس‌هاى 15 و 32 و 33 و 34 و 38 و 40 5- حسين بن ابراهيم قزوينى در مجالس 35 تا 38 6- ابن شاذان قمى در مجالس 38 و 42 اشاره نمود. بقيه مجالس نيز از يك يا چند شيخ روايت شده كه روايات هر شيخ در مجموعه‌اى جداى از ديگرى آمده است.

ارزش كتاب‌

گرچه كتاب امالى ترتيب موضوعى ندارد و از اين جهت به دست آوردن يك موضوع خاص در كتاب مشكل به نظر مى‌رسد؛ اما با گذرى سريع به كتاب، خواننده آن درمى‌يابد كه روايات اثبات ولايت و فضائل امير المؤمنين عليه السلام حجم زيادى از كتاب را دربر گرفته است. شيخ طوسى با دقت، تمام سلسله سند روايات را ذكر كرده و كمتر روايت مرسله يا مقطوعه در آنها ديده مى‌شود؛ لذا مى‌توان چنين گفت كه امالى شيخ طوسى روايات منتخبى است كه شيخ از بين هزاران روايت كه در اختيار داشته انتخاب نموده است

نسخه كتاب‌

نسخه‌اى مربوط به سال 580 هجرى در دست است كه مجالس با ذكر مشايخ شيخ طوسى شروع مى‌شود و نام ابو على طوسى در آنها نيست؛ اما در نسخه‌هاى متأخر از آن ابتداى مجالس نقل ابو على طوسى است از پدرش با ذكر تاريخ نقل.

چاپ‌

در چاپ حاضر فهرست آيات و فهرست الفبايى روايات و فهرست اشعار و فهرست مطالب در پايان كتاب آمده و براى تمام روايات عنوان زده شده است. در پاورقى كتاب تمام رواياتى كه شبيه آنها يا خود آنها در جايى ديگر از كتاب تكرار شده آدرس داده شده و تمام روايات كتاب شماره مسلسل خورده است.

وضعیت نشر

این کتاب در یک جلد به زبان عربی به همت انتشارات دارالثقافه قم چاپ و منتشر شده است.

منابع

• محمدرضا ضميري، کتابشناسي تفصيلي مذاهب اسلامي، صفحه 374.
• مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامعالحادیث 3[لوح فشرده]، بخش کتابشناسی

متن کتاب الامالي شیخ طوسی

الامالي شیخ طوسی